สุภาษิต

สุภาษิต คือ คำพูดที่ถือเป็นคติ มีความลึกซึ้ง ใช้สั่งสอน ถือเป็นการวางแนวและแสดงค่านิยมของมนุษย์มาแต่โบราณกาล เช่น สุภาษิตสอนหญิง สุภาษิตพระร่วง ก็มีข้อความสั่งสอนที่แสดงค่านิยมของสมัยนั้น ๆ ไว้อย่างชัดเจน ตลอดจนพุทธภาษิตคำสั่งสอนตามแนวทางพระพุทธศาสนา เช่น
"รักวัวให้ผูก รักลูกให้ตี" (สุภาษิต)
"บุคคลย่อมล่วงทุกข์ได้เพราะความเพียร" (พุทธศาสนาสุภาษิต)

ความหมาย

ได้แก่คำพูดที่พูดออกมา ไม่ว่าจะเป็นทำนองสำนวนโวหาร หรือคำพังเพย แต่มีเนื้อความหรือความหมายที่ดี เป็นคำตักเตือนสั่งสอน และสะกิดใจให้ระลึกถึงอยู่เสมอ มีอยู่ 2 ประเภท คือ

1. คำสุภาษิตประเภทที่ พูด อ่าน หรือเข้าใจเนื้อความได้ทันที โดยไม่ต้องแปลความหมาย ตีความหมายเช่น ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว

2. คำสุภาษิตประเภทที่ พูด อ่าน หรือฟังแล้วยังไม่เข้าใจเนื้อความนั้นในทันที ต้องนึกตรึกตรอง ต้องแปลความ ตีความหมายเสียก่อนจึงจะทราบเนื้อแท้ของคำเหล่านั้น เช่น ผีบ้านไม่ดีผีป่าก็พลอย

สำนวนสุภาษิตไทย

หมวด ก
กงกำกงเกวียน	เวรสนองเวร กรรมสนองกรรม
กระต่ายหมายจันทร์	หวังในสิ่งที่เกินตัว
กลมเป็นลูกมะนาว	หลบหลีกไปได้คล่องแคล่วจนจับไม่ติด ( มักใช้ในทางไม่ดี )
กำขี้ดีกว่ากำตด	ได้บ้างดีกว่าไม่ได้อะไรเลย
กำแพงมีหู ประตูมีตา	การที่จะพูดหรือทำอะไรให้ระมัดระวัง แม้จะเป็นความลับเพียงไรก็อาจมีคนล่วงรู้ได้
กิ่งทองใบหยก	เหมาะสมกัน ใช้แก่หญิงกับชายที่จะแต่งงานกัน
กิ้งก่าได้ทอง	ชอบโอ้อวดในสิ่งที่ตนมีเพื่อให้ผู้อื่นรู้ เพื่อให้ผู้อื่นสนใจตน
กินบนเรือนขี้บนหลังคา	เนรคุณ เป็นผู้ไม่รู้คุณของผู้อื่น
แกว่งตีนหาเสี้ยน	รนหาเรื่องเดือดร้อน
ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่	ต่างฝ่ายต่างรู้ความลับซึ่งกันและกัน
หมวด ข
ขมิ้นกับปูน	ชอบวิวาทกันอยู่เสมอเมื่ออยู่ใกล้กัน , ไม่ถูกกัน
ข้าวใหม่ปลามัน	อะไรที่เป็นของใหม่ก็ถือดี , นิยมเรียกช่วงที่สามีภรรยาเพิ่งแต่งงานกันใหม่ ๆ ว่า "ข้าวใหม่ปลามัน"
เข้าหูซ้ายทะลุหูขวา	บอกหรือสอนแล้วไม่ได้ผล
เข็นครกขึ้นภูเขา	ทำงานที่ยากเกินความสามารถของตนเอง
หมวด ค
คมในฝัก	ลักษณะของผู้ฉลาด แต่นิ่งเงียบ ไม่แสดงความฉลาดนั้นออกมาโดยไม่จำเป็น มีความรู้ความสามารถ แต่เมื่อยังไม่ถึงเวลาก็ไม่แสดงออกมาให้ปรากฎ
ความวัวไม่ทันหายความควายเข้ามาแทรก	ความวุ่นวายเดือดร้อนอีกอย่างหนึ่งเกิดขึ้นมีไม่รู้จบสิ้นหรือผ่านพ้นไป ความวุ่นวาย เดือดร้อนอีกอย่างหนึ่งเกิดขึ้นมาอีก
คางคกขึ้นวอ	คนมีฐานะต่ำต้อย พอได้ดิบได้ดีก็มักแสดงกิริยา อวดดีจนลืมตัว
หมวด ง
งมเข็มในมหาสมุทร	ค้นสิ่งที่ยากจะค้นหาได้ ทำกิจที่สำเร็จได้ยากยิ่ง
งามแต่รูปจูบไม่หอม	มีรูปร่างงาม แต่มีความประพฤติและกิริยามารยาทไม่ดี
หมวด จ
จับปลาสองมือ	โลภมาก มักลาภหาย อยากได้หลายอย่างแต่ในที่สุดไม่ได้สักอย่างเดียว
จับเสือมือเปล่า	แสวงหาผลประโยชน์โดยตัวเองไม่ต้องลงทุน
หมวด ช
ชักใบให้เรือเสีย	พูดหรือทำขวางๆ ให้การสนทนาหรือการทำงานขวออกนอกเรื่องไป
ช้างตายทั้งตัวเอาใบบัวมาปิด	ความชั่ว หรือความผิดร้ายแรงที่คนทั่วไปรู้จักกันทั่วแล้ว จะปิดยังไงก็ปิดไม่มิด
ชิงสุกก่อนห่าม	ด่วนทำสิ่งที่ยังไม่สมควรแก่วัยหรือไม่ถึงเวลา

หมวด ซ
ซื้อควายหน้านา ซื้อผ้าหน้าตรุษ	ซื้อของไม่คำนึงถึงกาเวลา ของที่ถูกก็ต้อง ซื้อแพง, ทำอะไรไม่เหมาะกับกาลเวลา
หมวด ด
ดาบสองคม	มีทั้งคุณและโทษ , อาจดีอาจเสียก็ได้
ได้ทีขี่แพะไล่	ซ้ำเติมเมื่อผู้อื่นเพลี่ยงพล้ำลง
หมวด ต
ตักน้ำรดหัวตอ	แนะนำพร่ำสอนเท่าไหรก็ไม่ได้ผล
ตัดหางปล่อยวัด	ตัดขาดไม่เกี่ยวข้อง ไม่เอาเป็นธุระอีกต่อไป
ตำข้าวสารกรอกหม้อ	หาเพียงแต่พอกินไปมื้อหนึ่ง ๆ , ทำให้พอเสร็จไปชั่วครั้งหนึ่งๆ
ตีวัวกระทบคราด	โกรธคนหนึ่งแต่ทำอะไรเขาไม่ได้ไพล่ไปรังควาน
หมวด ถ
เถียงคำไม่ตกฟาก	พูดคำเถียงคำไม่หยุดปาก , เถียงโดยไม่ฟังเหตุผล
หมวด ท
ทำนาบนหลังคน	ทำกินโดยเอารัดเอาเปรียบผู้ที่ออกแรงทำงานนั้นๆ
หมวด น
น้ำขึ้นให้รีบตัก	มีโอกาสก็ควรรีบทำ
น้ำพึ่งเรือ เสือพึ่งป่า	พึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน

หมวด ป
ปลาใหญ่กินปลาเล็ก	ประเทศหรือคนที่มีอำนาจ หรือ ผู้ใหญ่ ที่กดขี่ข่มเหงผู้อ่อนแอหรือผู้น้อย
ปากปราศรัยใจเชือดคอ	พูดดีแต่ใจคิดร้าย
ปิดทองหลังพระ	ทำความดีแต่ไม่ได้รับการยกย่อง เพราะ ไม่มีใครเห็นคุณค่า
หมวด ผ
ผักชีโรยหน้า	การทำความดีเพียงผิวเผิน
ผ้าขี้ริ้วห่อทอง	คนมั่งมีแต่งตัวซอมซ่อ
หมวด ฝ
ฝนตกขี้หมูไหล	พลอยเหลวไหลไปด้วยกัน มักใช้เข้าคู่กับ คนจัญไรมาพบกัน
ฝนทั่งให้เป็นเข็ม	เพียรพยายาม สุดความสามารถจนกว่าจะสำเร็จผล
หมวด พ
พูดไปสองไพเบี้ย นิ่งเสียตำลึงทอง	พูดไปไม่มีประโยชน์ นิ่งเสียดีกว่า
แพะรับบาป	คนที่รับเคราะห์กรรมแทนผู้อื่นที่ทำกรรมนั้น
หมวด ฟ
ฟังหูซ้ายทะลุหูขวา	ฟังแล้วไม่รู้เรื่อง ฟังแล้วจำไม่ได้
หมวด ม
มือไม่พายเอาเท้าราน้ำ	ไม่ช่วยแล้วยังขัดขวางการทำงานของผู้อื่น
ไม้อ่อนดัดง่าย ไม้แก่ดัดยาก	อบรมสั่งสอนให้เด็กประพฤติดีได้ง่ายกว่า อบรมสั่งสอนผู้ใหญ่

หมวด ย
ยุให้รำตำให้รั่ว	ยุให้แตกกัน ยุให้ผิดใจกัน
หมวด ร
รำไม่ดีโทษปี่โทษกลอง	ทำไม่ดีหรือทำผิดแล้วไม่รับผิด กลับโทษผู้อื่น
รู้หลบเป็นปีกรู้หลีกเป็นหาง	รู้จักเอาตัวรอดหรือปรับตัวให้เข้ากับ เหตุการณ์ได้รวดเร็ว
เรือร่มในหนองทองจะไปไหน	คนในเครือญาติแต่งงานกัน ทำให้ทรัพย์สมบัติ ไม่ตกไปอยู่กับผู้อื่น
หมวด ล
ละเลงขนมเบื้องด้วยปาก	ดีแต่พูด ทำจริง ๆ ไม่ได้
ลิ้นกระทบฟัน	ญาติพี่น้อง หรือผัวเมียทะเลาะกัน
หมวด ว
วัวลืมตีน	คนที่ได้ดีแล้วลืมตัว
วัวหายล้อมคอก	ของหายแล้วจึงคิดป้องกัน เกิดเรื่องแล้วจึงแก้ไข
หมวด ส
สอนหนังสือสังฆราช	สอนผู้มีความรู้ความสามารถอยู่แล้ว
สีซอให้ควายฟัง	สอนคนโง่ไม่รู้เรื่อง แนะนำคนโง่ไม่มีประโยชน์
เส้นผมบังภูเขา	เรื่องเล็กบังเรื่องใหญ่ , เรื่องง่ายคิดไม่ออกเห็นว่าเป็นเรื่องยาก
เสน่ห์ปลายจวัก	เสน่ห์ที่เกิดจากฝีมือปรุงอาหารให้โอชารส
หมวด ห
หนีเสือปะจระเข้	หนีภัยอันตรายอย่างหนึ่ง แล้วต้องพบกับอันตราย อีกอย่างหนึ่ง มักใช้เข้าคู่กับคำว่าต้นไม้ปะรังแตน